13.8.14

Шъачэ ихьанэгъунэ къырагъотэгъэ мыжъо упсыхьагъэм тетхагъэр Адыгеим къыщыраджыкIыгъ


ЛэупэкIэ Нурбый, археолог, искусствовед Адыгеим щыщ. Мыгъатхэ шапсыгъэ къуаджэу Лэуэ икъушъхьэ псыхъожъые къуладжэ къыдагъотэгъэ мыжъо упсыхьагъэм тетхагъэр къырихыгъ. ШIэныгъэлэжьым мыжъо упсыхьагъэм ыныбжь илъэс мини 4 фэдизэу ыгъэунэфыгъ. Мыщ ихьащырэу Мыекъуапэ къыщагъотыгъагъэр илъэс 800 нахьыкI. Ащ нэмыкIэу шIэныгъэлIым ушэтынэу ышIыгъэм къыгъэнэфагъ: ижъ-ижъыщым адыгэмэ тхыкIэ агъэфедэщтыгъэм тхыгъэр фэд.

Джэрз лъэхъанэм мыжъо упсыхьагъэм тыратхагъэр, ЛъэупэкIэ Нурбый къызэрэрихыгъэмкIэ, - тхыгъэр псэмрэ хьадырыхымрэ яхьылIагъ. Ащ джыри къеушыхьаты КъохьэпIэ Кавказым щагъэпсыгъэ мегалитхэр хьэдэ гъэтIылIыным зэрепхыгъагъэхэр. Мыжъо упсыхьагъэм къеушыхьаты джыри зы Iоф – Кавказ тхыкIэ амалыр зэралъытэрэм нахь пасэу къыщежьэ. Непэ нэсыфэ Мыекъопэ тхыгъэ тамыгъэр нахьыжъэу алъытэщтыгъ – ыныбжь илъэс мини 3,2. Лэуэ мыжъо упсыхьагъэм ыныбжь пэшIорыгъэшъэу илъэс мини 4. Мыжъо упсыхьагъэр пшахъом хэшIыкIыгъ иинагъэ см 50 х 60 х 22 ионтэгъугъэ тоннэныкъо фэдиз. Къэзыгъотыгъэхэр шапсыгъэ чылагъом щыщэу Хъущт Мадинрэ краеведэу Кизилов Андрейрэ. 

ЛэупэкIэ Нурбый тетхагъэм изэхэфын мэзэ зытIущэ ыуж итыгъ. Апэрэ пычыгъом тетхагъэр: «Пегъымбырышхо, щэбзэо цIэрыIом ыпсэ. Я 11-рэ мэзэныкъом Муксэ ыпсэ псэунэм нэсыгъ». ЯтIонэрэ пычыгъом: «Тятэжъ ятэу Аситавада ыпсэ ыкIи бзылъфыгъэ дин пащэм шъхьэкIафэ афэтэшIы. ТыгъэпсыкIэ псэунэм кIуагъэх». Нурбый мыжъо упсыхьагъэм тетхагъэм джабгъумкIэ укъикIзэ сэмэгум укIоу ыкIи ышъхьагъ укъикIзэ ыкIэ укIоу укъеджэн олъэкIы. Къорэгъым пытэу шъыхьэ сурэтэу текстым кIэрытыр, – шIэныгъэлIым къызэриIорэмкIэ, - пачъыхьэ тамыгъэу къэунэмэ атырашIыхьэу хабзэ, Мыекъопэ культурэми инэшан, ащ цу сурэтхэр нахьыбэм атырашIыхьэ. Жъогъо къопиблэу тешIыхьагъэри адыгэ IорыIуатэм инэшанэу щыт. 

Ахэмэ анэмыкIэу, - къеIуатэ ЛэупэкIэ Н.,- хъагъэ тешIыхьагъ – ар мэщшIэным итамыгъ, дэгъоу хэошIыкIых: пкъэу лъагэ зэрыт къуашъор, пцэжъыер – ар хьадырыхым итамыгъ. Мы мыжъо упсыхьагъэр испыунэм е тхьэлъэIупIэм изыIахьыгъэу тенэгуе. Адыгэмэ яатэпIашъэхэм мегалитхэр ашIыщтыгъэх ыкIи дольмен (испунэшIын) культурэм лъапсэ фашIыгъ, – къыкIигъэтхъыгъ ЛэупэкIэ Нурбый».

Larisa Adalan